– ಲಕ್ಷ್ಮೀಕಾಂತ ನಾಯಕ
ಭಾರತದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಜನರೇ ಅಂತಿಮ ಒಡೆಯರು. ಆದರೆ, ಆಡಳಿತವು ದಿನನಿತ್ಯದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಪಾರದರ್ಶಕತೆ ಮತ್ತು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯ. ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ, 2005 ರಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೆ ಬಂದ ‘ಮಾಹಿತಿ ಹಕ್ಕು ಕಾಯ್ದೆ’ (Right to Information Act – RTI) ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನ ಕೈಯಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿದೆ. ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಅದರ ಅಂಗಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಹೇಗೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿವೆ, ನಮ್ಮ ತೆರಿಗೆ ಹಣ ಎಲ್ಲಿ ವೆಚ್ಚವಾಗುತ್ತಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ಮತ್ತು ತಿಳಿಯುವ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕನ್ನು ಈ ಕಾಯ್ದೆ ನಮಗೆ ನೀಡಿದೆ.
- ಕಾಯ್ದೆಯ ಮಹತ್ವ ಮತ್ತು ಉಪಯೋಗ
ಮಾಹಿತಿ ಹಕ್ಕು ಕಾಯ್ದೆಯು ಕೇವಲ ಒಂದು ಕಾನೂನಲ್ಲ, ಅದು ಆಡಳಿತ ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕರ ನಡುವಿನ ಗೋಡೆಯನ್ನು ಒಡೆದುಹಾಕುವ ಸಾಧನ.
- ಪಾರದರ್ಶಕತೆ ಮತ್ತು ಜವಾಬ್ದಾರಿ: ಕಾಯ್ದೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಉದ್ದೇಶವೇ ಸರ್ಕಾರಿ ಇಲಾಖೆಗಳ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಣೆಯಲ್ಲಿ ಪಾರದರ್ಶಕತೆಯನ್ನು ತರುವುದು. ಸರ್ಕಾರಿ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಜನರ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತವಾಗಿ ಉತ್ತರಿಸುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
- ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರಕ್ಕೆ ಕಡಿವಾಣ: ಕಾಯ್ದೆಯ ಬಳಕೆಯಿಂದಾಗಿ, ಹಗರಣಗಳು, ಕಾಮಗಾರಿಗಳ ಕಳಪೆ ಗುಣಮಟ್ಟ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸಿನ ದುರ್ಬಳಕೆ ಬಯಲಾಗುತ್ತವೆ. ನಿರ್ಧಾರಗಳ ಹಿಂದಿನ ದಾಖಲೆಗಳನ್ನು ಕೇಳುವ ಅಧಿಕಾರವಿರುವುದರಿಂದ, ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ಮಾಡಲು ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಹೆದರುವ ವಾತಾವರಣ ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗಿದೆ.
- ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಿತಾಸಕ್ತಿ ರಕ್ಷಣೆ: ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಯೋಜನೆಗಳ ಅನುಷ್ಠಾನದ ವಿವರಗಳು, ಬಜೆಟ್ ಹಂಚಿಕೆ, ಮತ್ತು ಪ್ರಯೋಜನಗಳನ್ನು ಅರ್ಹರಿಗೆ ತಲುಪಿಸುವಲ್ಲಿನ ವಿಳಂಬಕ್ಕೆ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಲು ಇದು ಸಹಕಾರಿ. ಇದರಿಂದ ನಾಗರಿಕರು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಯ ಪರವಾಗಿ ಧ್ವನಿ ಎತ್ತಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ.
- ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವಿಕೆ: ಆಡಳಿತದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಹಂತದಲ್ಲೂ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರದ ನೀತಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳುವಳಿಕೆಯನ್ನು ಹೊಂದಲು ಈ ಕಾಯ್ದೆ ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ.
- ಮಾಹಿತಿ ಹಕ್ಕನ್ನು ಏಕೆ ಬಳಸಬೇಕು?
ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕರಾದ ನಾವು ನಮ್ಮ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಉತ್ತರದಾಯಿತ್ವವನ್ನು (Accountability) ನಿರೀಕ್ಷಿಸುವ ಸಂಪೂರ್ಣ ಹಕ್ಕನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದೇವೆ. ‘ನನ್ನ ಹಣ ಎಲ್ಲಿ ಹೋಯಿತು?’, ‘ನನ್ನ ಕೆಲಸ ಏಕೆ ತಡವಾಯಿತು?’, ‘ಯೋಜನೆಯ ವಿನ್ಯಾಸವೇನು?’ ಎಂದು ಕೇಳಲು ಹಿಂಜರಿಯಬಾರದು. ನಾವು ಮಾಹಿತಿ ಹಕ್ಕನ್ನು ಬಳಸುವುದರಿಂದ:
- ಕಳಪೆ ರಸ್ತೆ ನಿರ್ಮಾಣದ ಹಿಂದಿನ ಒಪ್ಪಂದದ ವಿವರಗಳನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದು.
- ಸ್ಥಳೀಯ ಪಂಚಾಯತ್ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಾಮಗಾರಿಗಳ ಲೆಕ್ಕಪತ್ರವನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಬಹುದು.
- ನಿಮ್ಮ ಯಾವುದಾದರೂ ಅರ್ಜಿಯ (ಉದಾ: ರೇಷನ್ ಕಾರ್ಡ್, ಪಿಂಚಣಿ) ಪ್ರಗತಿ ಸ್ಥಿತಿ ಮತ್ತು ವಿಳಂಬಕ್ಕೆ ಕಾರಣವನ್ನು ತಿಳಿಯಬಹುದು.
- ಸರ್ಕಾರಿ ಶಾಲೆ, ಆಸ್ಪತ್ರೆಗಳಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಮೂಲಸೌಕರ್ಯಗಳ ಕುರಿತು ಅಧಿಕೃತ ದಾಖಲೆಗಳನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದು.
ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಣವನ್ನು ಸದ್ಬಳಕೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿನ ಲೋಪಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಲು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಪ್ರಜೆಯೂ ಈ ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ಬಳಸಲೇಬೇಕು.
- ಕಾಯ್ದೆಯನ್ನು ಹೇಗೆ ಬಳಸಬೇಕು? (ಪ್ರಜೆಗಳಿಗೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ)
ಮಾಹಿತಿ ಹಕ್ಕು ಕಾಯ್ದೆಯ ಬಳಕೆ ಸರಳವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಯಾವುದೇ ವಿಶೇಷ ನಮೂನೆಯ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ.
| ಹಂತ | ವಿವರಣೆ |
| 1. ಅರ್ಜಿಯ ಸಿದ್ಧತೆ | ಒಂದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಬಿಳಿ ಕಾಗದದ ಮೇಲೆ ಅರ್ಜಿಯನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಬರೆಯಬಹುದು ಅಥವಾ ಟೈಪ್ ಮಾಡಬಹುದು. |
| 2. ಸ್ವೀಕರಿಸುವವರ ವಿಳಾಸ | ಅರ್ಜಿಯನ್ನು ನೀವು ಯಾವ ಸರ್ಕಾರಿ ಇಲಾಖೆಯಿಂದ ಮಾಹಿತಿ ಬಯಸುತ್ತೀರೋ, ಆ ಇಲಾಖೆಯ ‘ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಮಾಹಿತಿ ಅಧಿಕಾರಿಗೆ‘ (PIO) ಉದ್ದೇಶಿಸಿ ಬರೆಯಬೇಕು (ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರಿ ಇಲಾಖೆಯಾದರೆ ‘ಕೇಂದ್ರ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಮಾಹಿತಿ ಅಧಿಕಾರಿ’ – CPIO). |
| 3. ಅರ್ಜಿಯ ವಿಷಯ | ಅರ್ಜಿಯ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯಾಗಿ ‘ಮಾಹಿತಿ ಹಕ್ಕು ಕಾಯ್ದೆ 2005ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಮಾಹಿತಿ ಕೋರಿಕೆ’ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಬರೆಯಿರಿ. |
| 4. ಮಾಹಿತಿ ಕೋರಿಕೆ | ನೀವು ಕೇಳುವ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿರಲಿ. ಒಂದು ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಒಂದು ಪ್ರಶ್ನೆ ಇರುವಂತೆ ಸಂಖ್ಯೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ. ಉದಾ: ‘ರಸ್ತೆ ಕಾಮಗಾರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಆರ್ಥಿಕ ಅನುಮೋದನೆಯ ಆದೇಶದ ಪ್ರತಿಯನ್ನು ನೀಡುವುದು.’ |
| 5. ಶುಲ್ಕ ಪಾವತಿ | ಅರ್ಜಿ ಶುಲ್ಕ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ₹10 ಇರುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ನಗದು, ಡಿಡಿ ಅಥವಾ ಐಪಿಓ (Indian Postal Order) ಮೂಲಕ ಪಾವತಿಸಬಹುದು. ನಗದು ಕೊಟ್ಟರೆ ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿ ರಸೀದಿ ಪಡೆಯಬೇಕು. |
| 6. ವಿಳಾಸ ಮತ್ತು ಸಹಿ | ಅರ್ಜಿದಾರರ ಪೂರ್ಣ ಹೆಸರು, ವಿಳಾಸ, ದಿನಾಂಕ ಮತ್ತು ಸಹಿ ಇರಬೇಕು. ಬಡತನ ರೇಖೆಗಿಂತ ಕೆಳಗಿರುವವರು (BPL) ಶುಲ್ಕ ವಿನಾಯಿತಿಗಾಗಿ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ದಾಖಲೆಯನ್ನು ಲಗತ್ತಿಸಬೇಕು. |
| 7. ಮಾಹಿತಿ ಪಡೆಯುವಿಕೆ | ಪಿಐಓ ಅವರು ಅರ್ಜಿಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ 30 ದಿನಗಳೊಳಗೆ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದು ಕಡ್ಡಾಯ. ಒಂದು ವೇಳೆ ಅದು ಜೀವ ಅಥವಾ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯವಾದರೆ 48 ಗಂಟೆಗಳೊಳಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡಬೇಕು. |
| 8. ಮೇಲ್ಮನವಿ | ನಿಗದಿತ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮಾಹಿತಿ ಸಿಗದಿದ್ದರೆ ಅಥವಾ ಕೊಟ್ಟ ಮಾಹಿತಿ ತೃಪ್ತಿಕರವಾಗದಿದ್ದರೆ, ನೀವು 30 ದಿನಗಳೊಳಗೆ ಮೊದಲ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಅಧಿಕಾರಿಗೆ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸಬಹುದು. ಅಲ್ಲಿಯೂ ನ್ಯಾಯ ಸಿಗದಿದ್ದರೆ, ರಾಜ್ಯ ಮಾಹಿತಿ ಆಯೋಗಕ್ಕೆ (SIC) ಅಥವಾ ಕೇಂದ್ರ ಮಾಹಿತಿ ಆಯೋಗಕ್ಕೆ (CIC) ಎರಡನೇ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಬಹುದು. |
ಮಾಹಿತಿ ಹಕ್ಕು ಕಾಯ್ದೆಯು ನಮ್ಮ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಅಡಿಪಾಯ. ಇದರ ಮಹತ್ವವನ್ನು ತಿಳಿದು, ಸರಿಯಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬಳಸುವುದರಿಂದ ನಾವು ಕೇವಲ ಮಾಹಿತಿ ಪಡೆಯುವವರಾಗದೆ, ಉತ್ತಮ ಸಮಾಜ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತ ನಾಗರಿಕರಾಗುತ್ತೇವೆ. ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ಮುಕ್ತ ಸಮಾಜ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಕನಸು, ಅದನ್ನು ನನಸು ಮಾಡಲು ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಈ ‘ಮಾಹಿತಿ ಅಸ್ತ್ರ’ವನ್ನು ಹಿಡಿಯಬೇಕು.
